Tarihi kaynaklarda Olti'k, Oltu'm, Okhti'k veya Oltu'si (Olti'ler) diye geçen Oltu'nun tarihi günümüzden yaklaşık olarak 3000 yıl öncesine dayanır. Tarihi devirler boyunca  çeşitli devletlerin egemenliği altında kalan Oltu, başlangıçta bir kale yerleşmesi olarak kurulmuş, daha sonra  uzunca bir dönem  kale ve dış surlar içerisinde gelişmesini devam ettirmiş, bir ara Çıldır Sancağının merkezi olmuştur. Kuşkusuz bu durum  Oltu'nun stratejik bir konumda yer almış olmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü yerleşim yeri Doğu Anadolu Bölgesini, Kuzey Doğu Karadeniz kıyılarına, Kuzey doğuda ise Kafkaslara bağlayan eski yollara Kontrol altında tutabilecek bir konumda bulunmaktadır.

 

- Oltu ismi Kıpçakların bir boy veya oymağından gelmektedir.
- Bu ad Dağıstan' ın güneyinde oturan Küçük Şirvan Bölgesi' nde bir kasaba ve küçük bir köye de verilen isimdir.
- 1071 Malazgirt Zaferinden sonra Alpaslan' ın komutanlarından Ebul-Kasim Erzurum yöresinde Saltuklu' lar Beyliğini kurunca, 1080 tarihinde Emir Ahmet Oltu' yu fethederek Türklerin eline geçmesini sağlamıştır.
- 1878 Ayestefanos Antlaşmasi ile Oltu Rusya' ya bırakılmıştır.

Birinci Dünya Savaşı Ağustos 1914’te başladı. Osmanlı Devleti ise aynı yılın ekim ayı sonunda savaşa girdi. Savaş öncesinde Ruslar Üç Sancak bölgesinde baskıya giriştiler. Oltu’ya getirdikleri silahlı kuvvetler Rum ve Ermenilerin kışkırtmalarıyla Türklere karşı çok sert davranmaya başladılar. Savaşın başlangıcında Oltu’daki umut dolu bekleyiş aradan çok geçmeden yerini endişe ve korkuya bıraktı. Osmanlı Devleti’nin Kafkas Cephesi’ndeki Sarıkamış taarruzu ve Kanal Cephesi’ndeki girişimleri yenilgi ile sonuçlandı. Özellikle en soğuk kış aylarında (1914 sonları) yol vermez Allahuekber Dağlarında bizzat Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa’nın komuta ettiği Sarıkamış Harekâtı felaketle sonuçlandı ve III. Ordu tamamıyla eridi. 1915 yılında karşı taarruza geçen Rus ordusu 1914 sınırlarını aşarak, kısa zamanda Van, Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon, Rize ve Erzincan’ı işgal etti .

İngilizler, bir taraftan Rumları ve Ermenileri kışkırtarak Oltu hududuna tecavüz ettiriyor, bir taraftan da heyetler göndererek Oltu’nun Ermenilere teslimini talep ediyorlardı.

Oltu Şûra Hükümeti, Oltu ve çevresini bir yıl kadar başarı ile yönetti. Oltu Şûra Hükümeti zamanında İngilizler ve Ermeniler Oltu’yu Ermenistan’a ilhak etmek için çok çalıştılar, heyetler gönderdiler, hükümet üyelerini ikna amacıyla aracılar koydular. Ancak onların bu girişimleri hiçbir sonuç vermedi. Yusuf Ziya Bey ve arkadaşları İngiliz ve Ermeni önerilerini kesinlikle reddetti.

- 1917 Bolşevik ihtilali ile Ruslar çekilirken burasını Ermenilere bırakmış. 1917 Rus ihtilalinden sonra Oltu'nun yönetimi Ermeni Icra Komitesinin eline geçmistir.
- Ruslar tarafindan Oltu'ya yerleştirilen Ermeniler 40 yıl boyunca yerli halka zulüm etmişlerdir.
- 1918 yılında işgalden kurtulmak amacıyla Oltu İslam Komitesi kurulmuş ve 25 Mart 1918'de Ermeniler sınır dışı edilmiştir. Bu tarih Oltu' nun kurtuluşu olarak kutlanmaktadır.

Mücadele bu şekilde sürerken, Oltu Şûra Hükümeti (Mart 1920), Rüstem (Acar) Bey ile Yasin (Akdağ) Haşimoğlu’nu hem Oltu’nun Türkiye’ye ilhakı için delege tayin etti hem de Osmanlı Mebusan Meclisi’ne mebus seçti. Ancak İstanbul’un İngilizler tarafından işgal edildiği haberi Erzurum’a ulaşınca Rüstem Bey Oltu’ya döndü, Yasin Bey ise Oltu Şûra Hükümetinin onayı ile T.B.M.M.’ye katılmak üzere Ankara’ya doğru hareket etti.Görüldüğü gibi bir yıl kadar Oltu ve çevresini başarı ile yöneten, düşmanı sınırları içerisine sokmayan Oltu Şûra Hükümeti, Yasin (Haşimoğlu) Bey’i milletvekili seçerek Ankara’ya göndermiş, Yasin (Haşimoğlu) Bey’de TBMM Hükümetine Oltu’nun Anavatana katılma arzusunda olduğunu bildirdi. TBMM. 17 Mayıs 1920’deki oturumunda bu isteği alkışlarla kabul ederek, Oltu’nun Anavatana katıldığını ilan etti. Bu arada Ermeniler 1920 Haziranı’nda Oltu’yu işgal etmek için taarruza geçtilerse de yerli kuvvetlerin ve IX. Kafkas Tümeni’ne bağlı birliklerin karşı taarruzu ile kesin zafer kazanıldı.

- 1926 yılında Oltu ilçe statüsüne kavuşmuştur.